Niçin Tespih Çekiyoruz « Adetler ve İnanışlar
Boncuk, kemik, taş gibi küçük parçaların bir ipe
dizilmesi insanlık tarihi kadar eskidir. İlk insanlar avladıkları
avın parçalarını ip benzeri şeylere dizer, bir sonraki avda başarı
getirmesi için üzerlerine takarlardı. Daha sonraları bu tip takılar
kötülüklerden ve düşmanlardan koruması için savaşlarda da takılmaya
başlandı. Bugün bile bazı taşların özel uğurlar getirdiklerine
inananlar vardır.
Boncukların dini amaçla ve duaları saymada kullanılmasına ilk olarak
Hindistan'da, Hindu inanışında rastlanıyor. Tespihin ataları
Hindistan'dan doğuya, sonra Ortadoğu'ya, en sonunda da Avrupa'ya
yayılıyor. Tespihin kullanış amacı Müslümanlık, Hıristiyanlık (Katolik),
Hinduizm ve Budizm'de aynı olup hepsinde de duaları ve dualar arası
bölümleri saymada kullanılır.
Tespihin İslam dünyasında ne zamandan beri kullanıldığı kesin olarak
belli değildir. Hz. Muhammed'in tespih taşıdığına dair bir kayıt
yoktur. Hatta belki Osman Gazi, belki de Fatih Sultan Mehmet'de
tespih kullanmadılar. Arşivlerde tespih ile ilgili bilgilere ancak
16. yüzyılın sonlarına doğru rastlanmaktadır.
Ne var ki, Hz. Muhammed zamanında namaz ve dua sırasında hurma
çekirdeği veya çakıl taşı kullanıldığı bazı hadislerden
anlaşılmaktadır. İslam'da Peygamber'in namaz kılarken sünneti olan 'Sübhanallah,
Elhamdülillah ve Allahüekber' kelimelerini 33'er defa tekrarlamanın
hangi tarihte başlayıp, yayıldığı da bilinmiyor.
Yüce Yaratıcı'ya 99 ayrı isim veren İslami anlayış, onu anarken, her
isim için bir işaret olmak üzere ipe dizdiği bu 99 taneli şeye de 'tespih'
adını vermiştir. Çeşitli malzemelerden yapılan tespihteki tane
sayısı 33, 99, 500 veya 1000 olabilir.
500 ve 1000'lik tespihler daha ziyade tekkeler ve dergahlarda zikr
için kullanılırlardı. Tekke şeyhleri, hastaları veya bir muradı
olanları, iyileşmeleri veya muratlarının olması için bu tespihlerin
içinden geçirirlerdi.
Tespih çekmek, tespih tanelerini birer birer işaret parmağı ile baş
parmak arasından geçirmektir. Ancak günümüzde tespihi bir oyuncak
veya el alışkanlığı olarak kullananlara, sallayarak veya çeşitli
figürler meydana getirerek dolaşanlara, hatta tuttukları futbol
takımının renklerine göre yapılmış tespihleri çekenlere sıkça
rastlanmaktadır.
Aslında tespih çekmek din adamlarına özgü bir davranışmış gibi
algılanır ama halk arasında da neredeyse bir alışkanlık haline
gelmiştir. Tespih çekmenin daha çok kırsal kesimlerde yaygın
olmasının nedeninin tespihin boş elleri meşgul edebilme özelliği
olduğu ileri sürülüyor. Sıcak aylan tarımsal çalışma ile geçiren,
sürekli ellerini kullanmaya alışmış kişilerin kış aylarında bu
boşluğu tespihle doldurduklarına inanılıyor.
Günümüz biliminin tespih çekme alışkanlığına bakış açısı biraz
değişik. Bilim insanları, beynimizin, çalışma yaşamının
güçlükleriyle, sorunlar, endişeler ve korkularla sürekli baskı
altında tutulduğunu, bunun sonucunda sinir hücrelerinin aşırı
yorulup yıprandığını ve beynimizi rahatlatmak, onu özgür bırakmak,
dikkatimizi başka tarafa yöneltmek için tespih çekmenin çok etkili
ve faydalı olduğunu söylüyorlar.