Neden Çok Yaşa Denir « Adetler ve İnanışlar
Hapşıran bir kişiye 'çok yaşa' demek adeti hemen
hemen her kültürde vardır. Anlam olarak biraz değişik de olsalar
sonuçta aynı kapıya çıkarlar. Hapşıranlara İngilizlerin 'God bless
you', Almanların 'gesundheit', İtalyanların 'felicita' deme
adetlerinin kökeni, hapşırmanın kişi için önemli bir tehlike
olduğuna inanılan çok eski zamanlara gider.
İnsanlar asırlar boyu yaşamın sebebinin ruh olduğuna, ruhun ise
insanın başı içinde olduğuna, hapşırmanın bu hayati güce zarar
verebileceğine inandılar. Hapşırmanın soğuk algınlığı ile ilişkili
olması bu inanış; güçlendirdi. İnsanlar hapşırıklarını tutabilmek
için her yolu denediler.
Milattan önce dördüncü yüzyılda Aristo ve tıbbın babası sayılan
Hipokrat'ın öğretileriyle insanlar, hapşırmanın başın yabancı
maddelere karşı bir savunma refleksi olduğunu öğrendiler. Hapşırma
bir hastalığın başlangıcı olduğundan hastalığın sonunun kötü
bitmemesi için hapşırana 'uzun yaşa', 'sağlıklı yaşa' gibi sözlerin
söylenmesi adeti bu zamanlarda başladı.
Yaklaşık yüz yıl sonra Romalılar hapşırmanın iyi bir şey olduğuna,
insanı hastalıktan koruduğuna, hapşırığı tutmanın hastalığın
kuluçkaya yatmasına belki de ilerde ölüme sebep olabileceğine
inandılar. Artık hapşıranlara 'tebrikler' veya 'iyi şanslar'
deniliyordu.
Hapşırana 'çok yaşa' denilmesinin kökeni birçok kültürde bu şekilde
olmasına rağmen bir Hıristiyanlık deyimi olan 'God bless you' (Tanrı
seni takdis etsin) cümlesinin kökeni ayrıdır. Altıncı yüzyılda
İtalya'da bulaşıcı ve öldürücü veba hastalığının tüm şiddeti ile
başlaması ve bu hastalığın belirtisinin kronik hapşırma olması
nedeniyle, hapşıranlara 'God bless you' denilmesi Papa tarafından
yasa olarak yayınlanmış ve mecbur kılınmıştır.
Bu yasa ile ayrıca hapşıranın çevresinde 'God bless you' diyecek
kimse yoksa, o kişinin kendi kendisine 'God help me' (Tanrı
yardımcım olsun) demesi de tavsiye edilmiştir.
Genelde 'çok yaşa' diyene 'sen de gör' yani 'sen de benim yaşamımı
görecek kadar çok yaşa' denilmesi de adettendir. Hapşırana 'çok yaşa'
deyince hapşırmanın kesileceğine inananlar da vardır.