Kış Uykusu « Hayvanlar Dünyası
Kış mevsimi yaklaştıkça, hava
soğur, günler kısalır, yapraklar renk değiştirir ve yere düşerler,
kar toprağın üzerini kaplar. İnsanlar sıcak alışveriş merkezlerinde
ihtiyaçlarını alıp, sıcak arabalarında, sıcak evlerine gelirler.
Üzerlerine kazaklar, hırkalar giyerler. İyi de, tabiatta doğal
ortamda yaşayan hayvanlar kışı nasıl geçirir, hiç düşündünüz mü?
Bir kısmı daha ılıman yerlere göçerler. Bu konuda kuşlar ve balıklar
avantajlıdır. Bazıları kendilerini kışa adapte ederler, daha kalın
yeni tüyler çıkarırlar. Hatta bazı tavşan türlerinde karda
saklanabilmek için tüyler beyazlaşır. Bazıları yiyeceklerini önceden
depoladıkları bir sığınak bulurlar. Bazıları da toprakta derin
tüneller açarlar ama bazıları için de kış mevsimini uyuyarak
geçirmekten başka çare yoktur.
Genellikle ayıların kış uykusuna yattıkları bilinir ama bu doğru
değildir. Gerçi ayılar kışın mağaralarda uzun uzun uyurlar ama bu
kış uykusu değildir. Daha doğrusu kış uykusu bir çeşit uyku değildir.
Normal canlılarda uyanıkken ve uyku halindeyken, vücut ısısında ve
metabolizmanın çalışmasında ciddi bir fark yoktur. Oysa kış uykusu,
hayvanların hayat ile ölümü ayıran çizgiye kadar gelmeleri şeklinde
tanımlanabilir.
Bazı hayvanların kış uykusuna yatmalarının iki sebebi vardır:
Havanın çok soğuması ve yiyecek bulma güçlüğü. Soğuk havada
yaşayabilmek için hayvanların daha çok enerjiye ihtiyaç duymalarına
rağmen karlı kış günlerinde yiyecek bulma imkanı azalır. Kış uykusu
bu zor mevsimde hayvanın enerji ihtiyacını azaltır, enerji tasarrufu
sağlar.
Kış uykusu bildiğimiz şekilde uyumak değildir. Buna bilim dilinde 'hibernasyon'
diyorlar. Vücut ısısının ortam sıcaklığına düştüğü bu durumu birçok
balık türünde, kurbağalarda, sürüngenlerde, kuşlarda ve memelilerde
görebiliyoruz.
Hakiki anlamda kış uykusuna yatan bir hayvanı (hibernatör)
gördüğünüzde, ölmüş olduğunu sanabilirsiniz. Vücut ısıları sıfır
dereceye kadar düşebilir. Bir dakika içinde sadece birkaç kez nefes
alırlar, kalp atış hızı o kadar düşüktür ki, hissedilmez bile.
Havalar ısındığında ise vücudun normal düzene geçmesi sadece birkaç
saat alır.
Kış uykusuna yatan hayvanlar, uyku süresince kendi vücutlarındaki
yağı tükettikleri gibi ara ara uyanarak bulundukları yere yazdan
stok ettikleri yiyeceği yiyenler de vardır.
Kış uykusu sırasında hayvanlar vücut ağırlıklarının yüzde kırkına
yakınım kaybederler. Bu kaybın yüzde 90'ına periyodik olarak
uyanmalardaki ısı üretimi ve enerji kaybı sebep olurken geri kalan
yüzde 10 kayıp ise uyku sırasında olur. Kış uykusu kış boyunca
sürmez. Hayvanlar havaların soğumaya başlaması ile birkaç günlük bir
uyku periyoduna girerler. Kış mevsiminin şartları ağırlaştıkça bu
periyotlar uzar.