Suyun Sağa Dönmesi « Genel
Lavabonuzu veya küvetinizi su ile doldurun ve tıkacı
aniden çekin. Su düz olarak delikten boşatmayacak, döne döne bir
hortum oluşturacak şekilde boşalacaktır. Bu dönüş yönü kuzey
yarımkürede sağa doğru, yani saat yönünde, güney yarımkürede ise tam
tersidir. Bilim insanları buna 'Coriolis' kuvveti diyorlar. Her iki
yarımkürede böyle birbirine ters yönde hava akımlarının ve okyanus
akıntılarının olduğu herkes tarafından kabul ediliyor da, bir
lavabodan boşalan suda, böyle küçük bir ortamda dünyanın dönüşünün
etkili olup olamayacağı tartışma konusu.
Dünya kendi etrafında dönerken her tarafındaki hız aynı değildir.
Ekvatordaki biri, bir günde dünya çapı kadar yani 40.000 kilometre
giderken bir diğer ifade ile saatte 1670 kilometre hızla yol alırken,
tam kutuptaki bir insan sıfır hızla sadece kendi etrafında
dönmektedir. Aynı şekilde gökyüzünde asılı gibi duran bulutlar
rüzgarın etkisini katmazsanız yere göre hareketsizdirler ama
altlarındaki kara parçası ile birlikte dönerler. Bu durumda
ekvatordaki bulutlar da kutupdakilere nazaran hızlı dönmektedirler.
A'yı ekvatorda, B'yi ise onun tam kuzeyinde 45 derece paralelinde
iki nokta olarak düşünelim. Bir top mermisini A'dan tam kuzeye
nişanlayıp attığımızda, atış sırasında ekvatorun dönüş hızı B
noktasına göre neredeyse iki kat olacağından mermi B noktasının
doğusuna gidecektir.
Aynı şekilde kuzey kutbundan hemen hemen hareketsiz bir konumdan tam
güneye atılan bir mermi 45 paralelinde dünya dönüş hızı daha çok
olduğundan bu sefer hedefin batısına düşecektir. Yani kuzey
yarımkürede kuzeye veya güneye atılan her şey atanın konumuna göre
sağa gitmektedir. Bu durum güney yarımkürede ise sola doğru
gerçekleşmektedir.
Her iki yarımkürede kuzey - güney doğrultusunda hareket eden hava
akımları ve okyanus akıntıları bu durumdan etkilenirler. Kuzey
yarımkürede sağa, güneyde sola dönerler. Ancak be. dünya yüzünde
büyük bir ölçekte okyanusların dibindeki sürtünme ve bulutların,
hava akımlarının üzerinde bulundukları yerle birlikte hareket
etmelerinin etkileriyle oluşan bir tabiat olayıdır.
Bilim insanları bunun lavabo veya küvet gibi nispeten mikro ölçüde
de mümkün olup olmadığını hala tartışıyorlar. Bir kısmı burada suyun
musluktan çıkış şekil ve hızının, lavaboya düştüğü noktanın,
lavabonun ve suyun gittiği yerin yapısının etken olduğunu
söylüyorlar, diğerleri de ideal şartlarda 50 kere deney yapın ve
görün diyorlar. Haydi banyoya, bilimsel deney yapmaya...