DIŞ KANAMALAR
Kılcal damar kanamaları dezenfekte edildikten sonra, kanın
kendiliğinden pıhtılaşması sonucu, problem çıkarmadan kısa zamanda
iyileşirler. Ancak atar ve toplar damar kanamaları -hele açılan yara
derin ve geniş ise- bizim müdahalemiz olmadan, kendiliğinden
durmazlar. Atar (temizkan) damar kanamalarını toplar (kirli kan)
damar kanamalarından kolayca ayırdedebiliriz. Atar-damarlarda kalp
basıncı, 120 mm (kasılma anında) ila 80 mm (gevşeme anında) civa
basıncı arasındadır. Eğer bir atardamar kesilmiş ise, kanama bu
basınç farkına uyarak aralıklı fışkırmalar şeklinde olacaktır.
Toplardamar kanamalarında fışkırma olmaz.
Ne Yapmalı?
* İster atar ister toplardamar kanaması olsun ilk önce elinizin
ayasını yara üzerine sıkıca bastırınız ve on dakika kadar böylece
bekletiniz.
* Kanamaların çoğu bu şekilde duracaktır. Eğer hala devam ederse; "sargı
kompresyonu" dediğimiz metodu uygulayınız. Temiz bir sargı bezini
veya mendili dörde katladıktan sonra yara üzerine koyup avuç içi ile
üzerinden bastırınız. Bu şekilde onbeş-yirmi dakika bekleyiniz.
* Kanama bu müddetin sonunda yine devam edecek olursa, kompresyonda
kullandığınız bezin üzerine bir sargı sarınız.
* Kanamanın kol veya bacakta olduğunu farzedelim. Bir yardımcı kişi
kompresyona devam ederken, siz de beş santim eninde bir metre
boyunda bir bez parçası temin ediniz. Bulduğunuz bezi iki ucundan (ortalı
olarak) makasla yaranın üzerine gelecek olan orta kısmı sağlam
kalacak şekilde kesiniz.
* Bezin kesilmeyen orta kısmını yaranın üzerine gelecek şekilde
-kompresyon için kullandığınız katlanmış bezin üstüne- koyunuz.
Kestiğiniz parçaları bandaj gibi kullanarak, karşılıklı bağlayınız.
Parçaları yaranın iki yanına sararken ve bağlarken fazla sıkmayınız.
Fazla sıktığınız takdirde kan dolaşımını boğar; kol veya bacakların
alt bölgelerine kanın gitmesini engellemiş olursunuz.
Dikkat: Eğer kompresyon ve sargı işi de netice vermez yani
kanama kesilmezse; ciddi bir atardamar kanaması ile karşı
karşıyasınız demektir. Bu durumda hastayı doktora yetiştirmekten
başka çare yoktur. Ancak aşırı kan kaybından dolayı hastanın şoka
girmemesi için yarayı üst tarafından kravat veya esnemeyen bir bez
parçası ile boğdurabilirsiniz. Düğümü yara üzerine gelmeyecek
şekilde bağlayınız. Vakit kaybetmeden hastayı bir acil servise
yetiştiriniz. Boğdurulmuş bir yarayı uzun zaman bekletmek ve
kanamanın durmasını gözlemek çok tehlikeli ve hatalı bir yoldur.
Zira bir saatten fazla kan almayan bölgenin hücreleri ölecek ve
boğdurulan uzuv kangren olacak; kesilmek zorunda kalınacaktır. Bu
sebeple kompresyon ve sargı işlemini denemeden sakın yarayı
boğdurmayınız.
AĞIR KANAMALAR
Bilhassa kol ve bacaklarda meydana gelen ağır yaralanmalarda
atardamarlarda büyük delikler açılır. Bu deliklerden fışkıran kanı
basit usullerle durdurmak mümkün değildir. Müdahale edilmediği yani
kan akışı durdurulmadığı takdirde hasta kan kaybından dolayı önce
şoka sonra da komaya girerek hayatını kaybeder.
Dikkat: Burada tarif edeceğimiz kan durdurma usulü,
kazazedeyi doktora yetiştirinceye kadar meydana gelecek olan kan
kaybını önlemeyi hedef almaktadır. Kan durdurucu bandajı veya
turnikeyi uzun zaman yerinde tutmak çok tehlikelidir. Yarım saati
geçen durumlarda kan alamayan bölgedeki dokuların ölmesi ve kangren
olması ihtimali vardır. Bu sebeble kazazedenin doktora
yetiştirilmesi geciktiği takdirde her yarım saatte bir bandajın
açılarak bir iki dakika müddetle yaralı organa kan akışı
sağlanmalıdır. Sonra bandaj tekrar sıkılarak fazla kan kaybı
önlenmelidir.
Nasıl Yapılacak?
* Kol ve bacaklarda kan durdurucu bandaj tek kemik olan yere
uygulanmalıdır. Kollarda dirsek île omuz arası; bacaklarda diz île
kasık arası tek kemik olan yerlerdir.
* Buna göre bandajı yaranın üzerine değil; yarasız olan yukarı
kısmına uygulamış oluyoruz.
* Bandaj olarak bir lastik hortum veya elastiki bir kablo parçası
kullanabiliriz. Her ikisinin de çapı bir santim civarında olmalıdır.
Daha kalın ve daha incesi kanamayı durdurmakla beraber dokulara
zarar verecektir. Bunların bulunmadığı durumlarda bel kayışı, rulo
haline getirilmiş bir mendil veya gaz bezi de aynı işi görebilir.
* Bandaj kullanmayı bilmeyenler yani bu işte tecrübesi olmayanlar ya
korku ile gevşek tutacak veya garanti olsun diye gereğinden fazla
sıkabileceklerdir.
* Eğer bandaj olarak kullanacağınız malzeme el altında değilse yani
bulunması zaman alacak ise; bir kişi bandaj temin etmeye çalışırken
bir diğeri iki elini halka şeklinde tek kemikli yerin üzerine
geçirip sıkmalıdır.
* Bandaj malzemesi temin edilince, malzeme tek kemikli bölge üzerine
bir defa dolanıp tek düğüm atıldıktan sonra yavaş yavaş sıkılır. Kan
akışının durduğu yerde sıkmaya son verilerek ikinci düğüm atılır.
Eğer kan akışı tekrar başlarsa; ikinci düğüm atılırken farkında
olmadan bandaj gevşetilmiş demektir, ikinci düğüm açılmalı ve kan
akışı duracak kadar sıkıldıktan sonra (gevşemesine izin vermeden)
tekrar düğüm atılmalıdır.
TURNİKE USULÜ
Ağır atardamar kanamalarını durdurmanın bir diğer yolu, turnike
uygulamaktır. Bunun için genişçe (8-10 santim) ve organı iki defa
dolandıktan sonra bağlanabilecek uzunlukta bir sargı bezi
kullanılmaktadır. Buna "kravat sargı" adı verilmektedir.
Nasıl Yapılacak?
* Kanayan yara üzerine birkaç defa katlanmış bir gaz bezi veya
iki-üç defa katlanmış temiz bir mendil koyunuz.
* Kravat sargıyı gaz bezinin üzerinde iki defa doladıktan sonra zıt
istikametinde bir düğüm atınız.
* Düğümün üzerine oklava veya benzeri bir sopanın ucunu koyup sıkıca
düğümleyiniz.
* Sopanın boşta kalan ucundan tutup çeviriniz. Kanama duruncaya
kadar çevirmeye devam ediniz. Gereğinden fazla çevirmeyiniz.
* Bundan sonra sopanın serbest ucunu (sopa organa paralel duracak
şekilde) herhangi bir sargı ile organın üzerine tutturunuz.
Dikkat: Turnike de bandaj usulünde olduğu gibi uzun zaman
bekletilmemelidir. Her 20 dakikada bir, yara üzerindeki gaz bezine
elle bastırarak, turnike açılmalı ve yaralı organa kan deveranı
sağlanmalı; eğer kanama devam ediyorsa aynı şekilde tekrar
bağlanmalıdır. Kanama durmuş ise, turnike çıkarılmamalı fakat gevşek
bir şekilde sarılmalıdır. Eğer gevşek sargı altında kanama tekrar
baslarsa, sopayı kanama duruncaya kadar çevirip yerini tesbit
etmelidir.
NOT: Turnike ve bandaj uyguladığınız saati kaydedip bunu
doktora söyleyiniz.
DİĞER KANAMALAR
Kol ve bacakların dışındaki organlarınızda meydana gelebilecek
kanamaları durdurmak için, kanama şiddetli olmadığı takdirde,
yaranın üzerine steril bir gaz bezi konarak fazla sıkmadan sarılır.
Sargı usulü ile kanama durdurulamaz ise, bu sefer kanamayı besleyen
damar üzerine parmakla bastırmak gerekecektir. Kanama duruncaya
kadar bastırma işine devam edilmelidir.
BASTIRMA NOKTALARI
1- Alında, göz hizasının üzerinde, olan kanamalarda parmakla
bastırılacak nokta kulağın ön kısmıdır.
2- Eğer kanama göz hizasının altında yani yanakta ise, alt çene
kemiğinin köşesinden 2-3 cm ileriye parmakla bastırılmalıdır.
3- Boyun ve gırtlak civarındaki kanamalarda, baş parmak enseye, geri
kalan dört parmak da boyun önündeki şah damara basacak şekilde
tazyik uygulanmalıdır.
4- Omuz, koltuk altı ve kolun omuza yakın yerinde meydana
gelebilecek kanamaları durdurmak için, baş parmak arkadan destek
verecek şekilde, diğer dört parmakla köprücük kemiğinin çukur
kısmına (boyuna yakın yerine) bastırılmalıdır.
5- Kalça kanamalarında, el ayası kazazedenin kasığına sıkıca
bastırıldığı takdirde kanamayı durdurmak mümkün olacaktır.
BURUN KANAMASI
Çocuklar oyun oynarken düşünmeksizin tehlikeli hareketler yapar;
bunun neticesi olarak sık sık kaza geçirirler. Burun kanaması da
bunlardan biridir. Eğer çocuk başını sert bir yere çarpmamış ise
fazla telaşlanmaya lüzum yoktur. Eğer kusma, baş ağrısı ve
alışkanlık dışı bir uyku hali görülürse beyin kanamasından
şüphelenmeli ve çocuğu en kısa zamanda doktora götürmelidir.
Yaşlı kimselerde, kendiliğinden ortaya çıkan burun kanamaları
ekseriya "tansiyon yüksekliğine işaret eder. Böyle durumlarda
mutlaka doktora görünmeli ve gerekli kontrollar yaptırılmalıdır.
Bir darbe sonucu meydana gelen hafif burun kanamaları ekseriya
kendiliğinden (kanın pıhtılaşması sonucu) durur. Bir-iki dakika
içinde durmayan burun kanamalarında aşağıda tarif edeceğimiz şekilde
kanamayı durdurmaya çalışınız.
Nasıl Yapılacak?
* Baş ve işaret parmağınızla burun kanatlarını 4-5 dakika müddetle
sıkınız.
* Bu şekilde netice alamadığınız takdirde, bir pamuk parçasını
parmak kalınlığında yuvarlayıp rulo haline getirdikten sonra üst
dudağın altına yerleştiriniz. Üst dudaktan buruna doğru yaptığınız
bu tazyik, kanamada önemli rol oynayan ana damarı sıkıştıracağından
ekseriya iyi netice verecektir.
* Yukarıdaki tetdbirler de bir fayda vermeyecek olursa; kazazedeyi
bir sandalyeye oturtunuz. Burnunun üzerine soğuk suda ıslatılmış
temiz bir bez koyunuz. Biz buna "soğuk kompres uygulama" diyoruz.
Kanama duruncaya kadar birkaç dakika ara ile bezi değiştiriniz.
(Yeniden soğuk suda ıslatıp tekrar burun üzerine koyunuz). Kanama
durduktan sonra kazazedeye bir-iki saat için burundan nefes
almamasını tavsiye ediniz. Bu şekilde, teşekkül eden pıhtı yerinden
oynamamış ve kanama da yeniden başlamamış olur.
* Kanama bütün bu tedbirleri çaresiz kılacak derecede şiddetli ise,
doktor gelinceye veya doktora yetişinceye kadar kazazedenin kanayan
burun deliğine steril bir gaz bezi (tampon) tıkayınız. Bezin bir
ucunu dışarıda (açıkta) bırakınız. Tampon burun deliğini tıkadıktan
sonra, zorla ileri itmeye çalışmayınız.